Στο παρόν κείμενο επιχειρείται μία επισκόπηση των εν λόγω διαδικασιών λήψης αποφάσεων σε μία συλλογικότητα, όπως λειτουργούν στο εδώ και τώρα. Είναι μία μελέτη σε πρώτο επίπεδο και γι’ αυτό και ελαφρώς ελλιπής. Τυχόν παρατηρήσεις και προσθήκες είναι θεμιτές.

Παραθέτουμε αποσπάσματα από το κείμενο του Ralf Burnicki «Anarchist Consensual Democracy» (είναι απομαγνητοφωνημένο κείμενο, μετάφραση δική μας):
«Εάν ήθελα να περιγράψω την αναρχική θεμελιώδη αρχή ή αλλιώς το μοντέλο της συναίνεσης, ίσως να ήταν βοηθητικό να την περιγράψω στην αρχή ως μοντέλο λήψης ανεξάρτητων αποφάσεων ή ως θεωρία άμεσης δημοκρατίας. Το μοντέλο αναφέρεται στην εγγενή αξία των πολιτικών αποφάσεων, και με αυτό εννοούμε ότι ο τρόπος με τον οποίο λαμβάνεται μία πολιτική απόφαση τίθεται στο επίκεντρο. Η «συναίνεση/ομοφωνία» ετυμολογικά κατάγεται από τις έννοιες της «συμφωνίας» και της «ομόνοιας/συνεννόησης». Η συναίνεση, επειδή είναι ανεξάρτητη(η διαδικασία λήψης αποφάσεων) από οποιαδήποτε κυριαρχία και αναφέρεται σε μία διαδικασία λήψης αποφάσεων η οποία προκύπτει από την πραγματική επικοινωνία, είναι σημαντική για την λήψη σοβαρών/συμπαγών(concrete) αποφάσεων(μάλλον εννοεί τις αποφάσεις που αφορούν σημαντικά ζητήματα ή ζητήματα τα οποία δεν αφορούν πχ το τι φάμε σήμερα). Στην θεωρία της άμεσης δημοκρατίας, διαδικασίες λήψεων «συμπαγών» αποφάσεων αφορούν για παράδειγμα, ερωτήματα για το πώς μπορούμε να παράγουμε κάτι. Παραδείγματα: πώς μπορούμε να κατασκευάσουμε έναν δρόμο; Πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε μία κολεκτίβα; Μελετώντας την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, μία μορφή πολιτεύματος της οποίας κύριο χαρακτηριστικό είναι τα αντιπροσωπευτικά συστήματα, φαίνεται ξεκάθαρα ότι οι μεγάλες μάζες του λαού  οι οποίες επηρεάζονται άμεσα από αυτού του είδους τα συστήματα και τις αποφάσεις, αγνοούνται.
Αντίθετα, η θεμελιώδης αναρχική αρχή της δημοκρατίας με ομοφωνία προβλέπει μία πολύ διαφορετική αρχή η οποία είναι γίνεται αντιληπτή/κατανοητή με δύο τρόπους. Πρώτον, στην αναρχική συναινετική δημοκρατία, τα άτομα τα οποία επηρεάζονται από τις αποφάσεις λαμβάνονται υπόψη σε αυτές(δηλαδή μπορούν να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αυτών και να συνδιαμορφώνουν με τους υπόλοιπους). Δεύτερον, όλα τα άτομα τα οποία δυσαρεστούνται από μία απόφαση, τους αποκαλώ αμφισβητίες, έχουν το δικαίωμα να θέσουν βέτο κατά τη διάρκεια της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. Αυτό το δικαίωμα τους επιτρέπει να ακυρώσουν μία απόφαση έτσι ώστε η συζήτηση(και η όλη διαδικασία) να ξεκινήσει από την αρχή. ……. Ο στόχος της συναίνεσης είναι να εκλείψουν οι υπερισχύουσες/κυριαρχικές(overriding) αποφάσεις της πλειοψηφίας (εννοεί μάλλον, να εκλείψει το φαινόμενο της επιβολής των αποφάσεων της πλειοψηφίας στη μειοψηφία).»
«… Επομένως αυτό που μας ενδιαφέρει είναι μία κριτική στο Κράτος(το γράφω με κεφαλαίο «Κ» γιατί έτσι το έχει και στο κείμενο δηλαδή ως State) που απαιτεί, όπως και η δημοκρατία, ο κύριος στόχος της πολιτικής να είναι τα συμφέροντα του λαού. Επειδή όμως αυτό δεν ισχύει στην πραγματικότητα, οι αναρχικοί ασκούν κριτική αντίστοιχα στο Κράτος. Επιπλέον, αυτό το Κράτος το οποίο σταθερά παράγει κυβερνήσεις, επιπλέον έχει μονοπώλιο στη βία. Αυτό εκδηλώνεται  με το ότι επιτρέπει στο ίδιο να χρησιμοποιήσει βία εναντίον των εχθρών του ή εναντίον των ανθρώπων που δεν ανταποκρίνονται στις «δεοντολογικές/κανονιστικές(normative)» ιδέες, ενώ ταυτόχρονα απαγορεύει σε οποιονδήποτε άλλο να χρησιμοποιήσει βία. Το πλήθος είναι εντελώς εκτεθειμένο χωρίς να κατέχει κανένα μέσο άμυνας. Η άσκηση βίας είναι μοναδικό προνόμιο του Κράτους, και αυτό είναι άδικο. Η αναρχία είναι εμπνευσμένη ως μία μορφή οργάνωσης της κοινωνίας, αντί-κυβερνητική και αντί-καπιταλιστική, και ασχολείται/ενδιαφέρεται μόνο με την βάση του λαού(base level of population). Κάθε λαός/πλήθος παίρνει αποφάσεις οι οποίες βασίζονται στις ανάγκες των ανθρώπων και παίρνονται από αυτούς που επηρεάζονται από αυτές τις αποφάσεις. Έτσι, αν είναι αναγκαίο να παρθεί μία απόφαση, τότε αυτή λαμβάνεται σε μικρό-επίπεδο(micro level), και η διαδικασίας λήψης αυτής της απόφασης οργανώνεται από τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους(αυτούς που επηρεάζονται από την απόφαση αυτήν).»
«…. Μία συναινετική δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει εφαρμοζόμενη σε πληθυσμό εκατομμυρίων. Η αποκεντρωμένη οργάνωση της κοινωνίας είναι απαραίτητη, η επιστροφή της πολιτικής και των αποφάσεων που αφορούν τοπικές και κοινοτικές συνθήκες πίσω στις κολεκτίβες. Αυτό διασφαλίζει ότι οι αποφάσεις κάθε φορά θα ελέγχονται από τα άτομα και ότι θα είναι προσβάσιμες οποιαδήποτε στιγμή. Οι αποφάσεις μπορούν να αλλάξουν εάν οι ανάγκες των ατόμων αλλάξου, μπορούν να ανακληθούν οποιαδήποτε στιγμή. Θα πρέπει όμως να έχουμε κατά νου, ότι μπορούν να παρθούν και αποφάσεις μεταξύ διαφορετικών περιφερειών/κολεκτίβων(interregional decisions), όπως είναι για παράδειγμα η κατασκευή ενός δρόμου ή το δίκτυο ηλεκτροδότησης. …… ……..
Για να συντονιστούν τα κοινά ενδιαφέροντα(τα τρέχοντα ζητήματα, αυτά τα θέματα που απασχολούν πολύ κόσμο και χαίρουν λύσης) των ανθρώπων, μπορούν να αναδειχθούν κάποιες επιτροπές διαμεσολάβησης μεταξύ των διαφορετικών κοινοτήτων ή περιοχών. Αυτές οι επιτροπές προσπαθούν να παρουσιάσουν λύσεις ή να κάνουν συστάσεις για την λύση ενός προβλήματος. Αυτές οι συστάσεις έρχονται κατευθείαν από τις ρίζες των ομάδων και των κολεκτίβων(δηλαδή κατευθείαν από τα άτομα αυτά καθαυτά). Αυτό είναι σημαντικό μόνο όταν, οι υποδείξεις/προτάσεις αυτές έχουν συναποφασιστεί από όλους τους συμμετέχοντες(στην κολεκτίβα), από όλα τα άτομα. Με αυτόν τον τρόπο μία ομάδα η οποία εκφράζει διαφωνίες δεν θα αγνοηθεί. Οι ενδιάμεσες επιτροπές δεν έχουν κανένα δικαίωμα να υποβάλουν ως αποφάσεις ή υποδείξεις την κολεκτίβας που εκπροσωπούν τις δικές τους αποφάσεις(των συγκεκριμένων ατόμων που απαρτίζουν την επιτροπή εκπροσώπησης), όπως επίσης δεν έχουν κάποιο δικαίωμα στο να αποφασίσουν αυτές για το τι θα γίνει τελικά όσον αφορά το ζήτημα που συζητιέται (η παραπάνω πρόταση δεν αποτελεί αυτούσια μετάφραση κάποιας πρότασης αλλά μία περίληψη μερικών προτάσεων του κειμένου).»

Παραθέτουμε απόσπασμα από το βιβλίο του Murray Bookchin «Κοινωνικός Αναρχισμός ή Life Style Αναρχισμός: Ένα αγεφύρωτο χάσμα»:
«……..Αν η ατομική «αυτονομία» προέχει οποιασδήποτε στράτευσης σε μια «συλλογικότητα», δεν υπάρχει οποιαδήποτε βάση για έναν κοινωνικά θεσπισμένο συντονισμό λήψης αποφάσεων ή ακόμη και διοικητικό συντονισμό. Το κάθε άτομο, που περιέχεται στη δική του «αυτονομία» είναι ελεύθερο να κάνει ότι θέλει – προφανώς, ακολουθώντας την παλιά φιλελεύθερη φόρμουλα, αν δεν εμποδίζει την «αυτονομία» των άλλων. Ακόμη και η δημοκρατική λήψη αποφάσεων απορρίπτεται ως εξουσιαστική. «Η δημοκρατική διακυβέρνηση παραμένει διακυβέρνηση» προειδοποιεί η Brown. «Ενώ επιτρέπει μεγαλύτερη συμμετοχή των ατόμων στην κυβέρνηση απ’ ότι επιτρέπεται στη μοναρχία ή στην ολοκληρωτική δικτατορία, αφορά εγγενώς ακόμη την καταπίεση των βουλήσεων κάποιων ανθρώπων. Αυτό έρχεται ξεκάθαρα σε ρήξη με το υπαρξιακό άτομο, που πρέπει να διατηρήσει την ακεραιότητα της βούλησής του ώστε να είναι υπαρξιακά ελεύθερο». Όντως, τόσο υπερβατολογικά ιερή είναι η βούληση του αυτόνομου ατόμου, κατά την άποψη της Brown που παραθέτει επιδοκιμάζοντας τον ισχυρισμό του Peter Marshall ότι, σύμφωνα με τις αναρχικές αρχές, «η πλειοψηφία δεν έχει πλέον δικαίωμα να επιβάλλεται στη μειοψηφία, ακόμη και στην μειοψηφία του ενός, παρά η μειοψηφία στην πλειοψηφία».
Υποτιμώντας τις ορθολογικές, διαμεσολαβητικές από το λόγο και άμεσο-δημοκρατικές διαδικασίες για τη συλλογική λήψη αποφάσεων ως «επιβολή» και «διακυβέρνηση», επιβραβεύει το δικαίωμα μιας μειοψηφίας ενός ηγεμονικού εγώ να απορρίπτει την απόφαση της πλειοψηφίας. Αλλά το γεγονός παραμένει ότι μία ελεύθερη κοινωνία είτε θα είναι δημοκρατική ή δεν θα επιτευχθεί καθόλου. Στην ίδια την υπαρξιακή κατάσταση, αν θέλετε, μιας αναρχικής κοινωνίας – μια άμεση ελευθεριακή δημοκρατία – οι αποφάσεις θα παίρνονταν σίγουρα ακολουθώντας μια ανοιχτή συζήτηση. Έπειτα η μειοψηφία που θα καταψηφίζονταν – ακόμη και η μειοψηφία του ενός – θα είχε όσες ευκαιρίες ήθελε να αντιπαραθέσει επιχειρήματα για να προσπαθήσει να αλλάξει αυτή την απόφαση. Η λήψη αποφάσεων με ομοφωνία, από την άλλη μεριά, καθιστά αδύνατο ένα συνεχιζόμενο διάλογο – την πολύ σημαντική διαδικασία της συνεχούς ανταλλαγής απόψεων, της διαφωνίας, της πρόκλησης και της αντί-πρόκλησης, χωρίς τις οποίες η κοινωνική καθώς και η ατομική δημιουργικότητα θα ήταν αδύνατες.
Το να λειτουργείς στη βάση της ομοφωνίας, αν σημαίνει κάτι για τη σημαίνουσα λήψη αποφάσεων είναι το εξής: είτε θα χειραγωγηθεί από μία μειοψηφία είτε θα καταρρεύσει εντελώς. Και οι αποφάσεις που παίρνονται ενσωματώνουν το χαμηλότερο κοινό παρανομαστή απόψεων και συγκροτούν το ελάχιστο δημιουργικό επίπεδο συμφωνίας. Μιλώ εδώ μέσα από μακρές και επίπονες διαδικασίες με τη χρήση της ομοφωνίας στην Clamshell Alliance της δεκαετίας του 1970. Ακριβώς τη στιγμή που το ημι-αναρχικό αντί-πυρηνικό κίνημα ήταν στην ακμή του, με χιλιάδες ακτιβιστές, καταστράφηκε μέσα από τη χειραγώγηση της ομοφωνίας από μία μειοψηφία. Η «τυραννία της απουσίας δομών» που η ομόφωνη λήψη αποφάσεων επέτρεψε σε κάποιους λίγους που ήταν καλά οργανωμένοι να ελέγξουν τους δυσκίνητους, αποθεσμοποιημένους και ευρέως ανοργάνωτους πολλούς μέσα στο κίνημα.
Η εμμονή για την επίτευξη της ομοφωνίας εμπόδιζε την ανταλλαγή απόψεων και τη δημιουργική τόνωση της συζήτησης, μέσα από ιδέες που θα μπορούσαν να αποφέρουν νέες προοπτικές για εξέλιξη. Σε οποιαδήποτε κοινότητα, ο διάλογος – και τα αντιφρονούντα άτομα – εμποδίζουν την κοινότητα να μένει στάσιμη. Υποτιμητικές λέξεις όπως «επιβάλλομαι» και «κυριαρχώ» κανονικά αναφέρονται στη σιωπή των διαφωνούντων, όχι στην εφαρμογή της δημοκρατίας^. ειρωνικά θα έλεγα,  ότι είναι η ομόφωνη «γενική βούληση» που θα μπορούσε, κατά την αξιομνημόνευτη φράση του Ρουσσώ από το Κοινωνικό Συμβόλαιο, «να εξαναγκάσει τους ανθρώπους να είναι ελεύθεροι»……»

Βιβλιογραφία:
[1] Ralf Burnicki, «Anarchist Consensual Democracy» , http://www.republicart.net/disc/aeas/burnicki01_en.htm
[2] David Graeber, «Fragments of an Anarchist Anthropology», http://periferiesurbanes.org/wp-content/uploads/2010/10/paradigm14.pdf
[3] Murray Bookchin «Κοινωνικός Αναρχισμός ή Life Style Αναρχισμός: Ένα αγεφύρωτο χάσμα»
[4] http://p2pfoundation.net/Consent_vs._Consensus
[5] http://en.wikipedia.org/wiki/Anarchist_law#Consensus-based_social_contracts
[6] http://www.anarchy.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=272&Itemid=66&limit=1&limitstart=2